Đáng chú ý là các cuộc khủng hoảng kinh tế đã diễn ra ngay sau kì cách
mạng công nghiệp ở nước Anh căn bản hoàn thành. Năm 1825, ở Anh nổ ra cuộc
khủng hoảng kinh tế đầu tiên, sau đó các cuộc khủng hoảng tiếp tục diễn ra vào
các năm 1837, 1847, 1857, 1866, 1872 v.v… Sản xuất giảm sút, hàng nghìn doanh
nghiệp bị phá sản, công nhân bị sa thải, tiền lương bị cắt giảm. Trong cuộc
khủng hoảng năm 1837, giá sắt giảm 44%, bông giảm 40%, len giảm 20%… riêng ở
Manchester đã có đến 50.000 người thất nghiệp. Tình trạng đó làm gia tăng sự
bần cùng hóa giai cấp công nhân, mâu thuẫn xã hội gay gắt và phong trào đấu
tranh của giai cấp công nhân ngày càng lên cao.
Cách mạng công nghiệp ở Pháp và Đức
Sau nước Anh, ở một số nước châu Âu khác như Pháp, Đức… cách mạng công
nghiệp cũng lần lượt xảy ra. Diễn ra trong điều kiện của nền kinh tế tư bản,
cách mạng công nghiệp ờ các nước tư bản có một số điểm giống nhau. Đó là do cơ
sở kinh tế của các nước này chủ yếu dựa trên chế độ sở hữu tư nhân tư bản về tư
liệu sản xuất, cạnh tranh tự do và các quy luật của nền kinh tế thị trường giữ
vai trò điều tiết sự vận hành của nền kinh tế, thúc đẩy các doanh nghiệp tư bản
tăng cường nhập khẩu và ứng dụng máy móc kỹ thuật mới vào sản xuất. Trong giai
đoạn đầu, các nước đi sau đều chịu ảnh hưởng của cách mạng công nghiệp Anh, vì
vậy cách mạng công nghiệp đều bất đầu từ công nghiệp nhẹ, trước hết là ngành
dệt, sau mới chuyền sang các ngành khác. Tuy nhiên, xuất phát từ những điều
kiện lịch sử, kinh tế – xã hội khác nhau, cuộc cách mạng công nghiệp ở các nước
này xảy ra ở thời điểm khác nhau và có những đặc điểm khác với nước Anh.
Pháp được xếp vào hàng những nước có cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra
sớm và mang nhiều đặc điểm mô phỏng kiểu Anh, dựa vào máy móc, lao động kỹ
thuật cùng một phần vốn của Anh. Trong cách mạng công nghiệp ở Pháp, cồng
nghiệp nhẹ (nhất là công nghiệp dệt) chiếm vị trí quan trọng. Những dấu hiệu
cho thấy cuộc cách mạng công nghiệp bát đầu ở Pháp đã xuất hiện từ những năm
trước cách mạng tư sản nhưng tiến trình cách mạng công nghiệp chỉ khẩn trương
lên từ sau năm 1815 và căn bản hoàn thành vào sau cuộc chiến tranh Pháp – Phổ
(năm 1870). Có nhiều nhân tố làm chậm tiến trình cách mạng công nghiệp ở Pháp,
nhưng trước hết là do quá trình tích lũy vốn chậm chạp và yếu ớt hơn so với ở
Anh. Nguồn vốn tích lũy từ các thuộc địa Pháp cũng ít hơn so với Anh. Tình hình
chính trị bất ổn định, các cuộc chiến tranh của Napoleon và các cuộc cách mạng
ở các nước châu Âu cũng làm gián đoạn tiến trình cách mạng công nghiệp ở Pháp.
Từ khóa tìm kiếm nhiều: kinh tế thị trường là gì, cách
mạng công nghiệp,
